Obrona Tłumaczenia PNŚ: Jana 1:1, 1:18 i 20:28 w Kontekście Antytrynitarnej Interpretacji „Theos”

 

Obrona Tłumaczenia PNŚ: Jana 1:1, 1:18 i 20:28 w Kontekście Antytrynitarnej Interpretacji „Theos”

Data: 2 lipca 2025 r.

Spis treści

Zarzut dotyczący rzekomej sprzeczności w tłumaczeniu greckiego słowa „θεὸς” (theos) w Jana 1:1 i Jana 20:28 w Przekładzie Nowego Świata (PNŚ) jest często podnoszony przez zwolenników Trójcy. Twierdzą oni, że skoro w Jana 1:1 Jezus jest „bogiem” (z małej litery), a w Jana 20:28 „Bogiem” (z dużej litery, z rodzajnikiem), to jest to niekonsekwencja lub próba zafałszowania tekstu. Z perspektywy antytrynitarnej, takiej jak ta Świadków Jehowy, te tłumaczenia są jednak w pełni uzasadnione i spójne z całością Pisma Świętego. Dodatkowo, werset z Jana 1:18 oraz sposób, w jaki Biblia nazywa aniołów „bogami”, wzmacniają tę interpretację.

Jana 1:1 – „Słowo było bogiem”

W Jana 1:1 czytamy: „Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i bogiem było Słowo” (PNŚ). Oryginalny tekst grecki brzmi: „ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος, καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεόν, καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος” (en archē ēn ho logos, kai ho logos ēn pros ton theon, kai theos ēn ho logos).

Klucz do zrozumienia tego wersetu leży w analizie greckiego słowa „θεὸς” (theos) w ostatniej frazie: „θεὸς ἦν ὁ λόγος”.

  1. Brak rodzajnika określonego: W przeciwieństwie do frazy „πρὸς τὸν θεόν” („u Boga”), gdzie „θεόν” (Boga) poprzedza rodzajnik określony „τὸν” (ton), w zwrocie „θεὸς ἦν ὁ λόγος” słowo „θεὸς” (bóg) nie ma rodzajnika określonego (jest „anarthrous”).
  2. Kolejność słów: W grece rzeczownik w orzeczniku (tutaj „θεὸς”) stojący przed czasownikiem (tutaj „ἦν” – „było”) i pozbawiony rodzajnika, często wskazuje na jakość lub naturę, a nie na tożsamość. Oznacza to, że Słowo (Logos) miało boską naturę, było boskie, ale nie było tożsame z „tym Bogiem” (Ojcem), o którym mowa we wcześniejszej części wersetu.
  3. Reguła Colwella: Chociaż reguła Colwella dotyczy głównie rzeczowników w orzeczniku, które są określone (mają rodzajnik) i stoją po czasowniku, jej szersze implikacje dotyczące roli rodzajnika w grece koine są istotne. W tym przypadku, brak rodzajnika przed „θεὸς” w Jana 1:1c, w połączeniu z jego pozycją przed orzeczeniem, jest silnym argumentem gramatycznym za tłumaczeniem go jako określającego jakość („boski”, „bóg”), a nie tożsamość z Bogiem Wszechmocnym. Gdyby Jan chciał powiedzieć, że Słowo było Bogiem Wszechmocnym, użyłby prawdopodobnie „ὁ θεὸς ἦν ὁ λόγος” lub „ὁ λόγος ἦν ὁ θεός”.
  4. Kontekst biblijny: Z perspektywy antytrynitarnej, tłumaczenie „bogiem” (z małej litery) jest zgodne z całością Pisma Świętego, które konsekwentnie przedstawia Jehowę (Boga Ojca) jako jedynego Wszechmocnego Boga, a Jezusa jako Jego Syna, który ma boską naturę i jest potężny, ale nie jest tożsamy z Ojcem. W Biblii słowo „bóg” (θεὸς) bywa używane w odniesieniu do istot potężnych, ale nie Wszechmocnych (np. sędziowie w Psalmie 82:6, Szatan w 2 Koryntian 4:4).

  5. Początku. Komentarz w PNŚ do tego wersetu: W Biblii znaczenie słowa „początek” zależy od kontekstu. Tutaj greckie słowo arché nie może się odnosić do „początku” Boga, Stwórcy, ponieważ jest On wieczny i nie miał początku (Ps 90:2). Musi więc chodzić o czas, kiedy Bóg zaczął stwarzać. Jego pierwsze stworzenie zostało nazwane Słowem — określenie to było używane w niebie w odniesieniu do osoby, która później stała się znana jako Jezus (Jn 1:14-17). Dlatego tylko o Jezusie można słusznie powiedzieć, że jest „pierwszym [dosł. „pierworodnym”] spośród całego stworzenia” (Kol 1:15 i komentarz). Był „początkiem stworzenia Bożego” (Obj 3:14), więc istniał przed pojawieniem się innych istot duchowych i materialnego wszechświata. To za jego pośrednictwem ‛zostało stworzone wszystko inne w niebie i na ziemi’ (Kol 1:16; inne przykłady użycia słowa „początek”: zob. komentarz do Jn 6:64).

    Słowo: Lub „Logos”, po grecku ho lògos. Określenie, które zostało tu użyte jako tytuł, występuje też w Jn 1:14 i w Obj 19:13. Jan wskazał, że ten tytuł odnosi się do Jezusa w jego duchowym bycie przedludzkim, potem gdy jako doskonały człowiek pełnił służbę na ziemi oraz po wyniesieniu go do chwały niebiańskiej. Jezus był Słowem, czyli Rzecznikiem, za którego pośrednictwem Stwórca przekazywał informacje i polecenia swoim pozostałym duchowym synom oraz ludziom. Dlatego rozsądny wydaje się wniosek, że zanim Jezus przyszedł na ziemię, Jehowa wiele razy komunikował się z ludźmi właśnie za pośrednictwem Słowa — swojego anielskiego rzecznika (Rdz 16:7-11; 22:11; 31:11; Wj 3:2-5; Sdz 2:1-4; 6:11, 12; 13:3).

    U: Dosł. „ku”. W tym kontekście grecki przyimek pros wskazuje na zażyłość i bliskie relacje. Wskazuje też, że chodzi o dwie różne osoby — w tym wypadku o Słowo i o jedynego prawdziwego Boga.

    Słowo był bogiem: Lub „Słowo był boski [lub „miał boską naturę”]”. Sformułowanie użyte przez Jana opisuje naturę albo cechę „Słowa” (gr. ho lògos; zob. komentarz do wyrazu Słowo w tym wersecie), czyli Jezusa Chrystusa. „Słowo” można nazwać „bogiem” lub „boskim”, ponieważ zajmuje szczególną pozycję jako pierworodny Syn Boży, za którego pośrednictwem Bóg stworzył wszystko inne. Wielu tłumaczy opowiada się za oddaniem w tym miejscu myśli, że „Słowo” był „Bogiem”. W ten sposób „Słowo” stawiany jest na równi z Bogiem Wszechmocnym. Jednak istnieją argumenty przemawiające za tym, że Jan nie uważał „Słowa” i Boga Wszechmocnego za jedną i tę samą osobę. Na przykład zarówno przed wspomnianym sformułowaniem, jak i po nim powiedziano, że „Słowo” był „u Boga”. Poza tym w wersetach 1 i 2 grecki wyraz theòs pojawia się trzy razy: w pierwszym i trzecim wypadku theòs jest poprzedzony rodzajnikiem, w drugim rodzajnik nie występuje. Wielu biblistów przyznaje, że brak rodzajnika w tym drugim wypadku ma istotne znaczenie. Kiedy w tym kontekście pojawia się rodzajnik, wtedy theòs odnosi się do Boga Wszechmocnego. Natomiast gdy w tej konstrukcji gramatycznej brak rodzajnika, theòs wskazuje na cechę charakterystyczną „Słowa”. Dlatego w tłumaczeniach Biblii na język angielski, francuski i niemiecki często fragment ten jest oddawany podobnie jak w Przekładzie Nowego Świata i zawiera myśl o tym, że „Słowo” był „bogiem”, „boski”, „istotą boską” albo miał „naturę Boga”. Takie zrozumienie wspierają sporządzone najprawdopodobniej w III i IV w. n.e. przekłady Ewangelii według Jana na koptyjskie dialekty saidzki i bohairski. W tych tłumaczeniach theòs w Jn 1:1 za pierwszym razem jest oddany inaczej niż za drugim. Przekłady te podkreślają cechę „Słowa” — że miał taką naturę jak Bóg, ale nie stawiają go na równi z Ojcem, Bogiem Wszechmocnym. Z treścią Jn 1:1 harmonizuje Kol 2:9, gdzie napisano, że Chrystus „w całej pełni jest ucieleśnieniem Bożych przymiotów”. A zgodnie z 2Pt 1:4 nawet współdziedzice Chrystusa mieli ‛posiąść boską naturę’. Ponadto w Septuagincie wyraz theòs jest zazwyczaj odpowiednikiem hebrajskich słów ʼel i ʼelohím, tłumaczonych na „Bóg”, które jak się uważa, znaczą „potężny; silny”. Te hebrajskie słowa są używane w odniesieniu do Boga Wszechmocnego, innych bogów, a także ludzi (zob. komentarz do Jn 10:34). Użycie określenia „bóg” albo „potężny” w stosunku do „Słowa” zgadza się z proroctwem z Iz 9:6, gdzie przepowiedziano, że Mesjasz będzie nazwany „Potężnym Bogiem” (nie „Bogiem Wszechmocnym”) i że będzie „Wiecznym Ojcem” wszystkich, którzy otrzymają przywilej zostania jego poddanymi. W swojej gorliwości dokona tego jego Ojciec, „Jehowa, Bóg Zastępów” (Iz 9:7).

Dlatego PNŚ tłumaczy to jako „bogiem było Słowo”, co oddaje boską naturę Jezusa, jednocześnie odróżniając Go od Wszechmocnego Boga, u którego Słowo było.

Jana 1:18 – „jednorodzony bóg”

W Jana 1:18 czytamy: „Żaden człowiek nigdy nie widział Boga; jednorodzony bóg, który jest w objęciach Ojca, ten Go objaśnił” (PNŚ). Grecki tekst to: „Θεὸν οὐδεὶς ἑώρακεν πώποτε· μονογενὴς θεὸς ὁ ὢν εἰς τὸν κόλπον τοῦ πατρὸς ἐκεῖνος ἐξηγήσατο” (Theon oudeis heōraken pōpote; monogenēs theos ho ōn eis ton kolpon tou patros ekeinos exēgēsato).

Kluczowe jest tutaj wyrażenie „μονογενὴς θεὸς” (monogenēs theos).

  1. „Jednorodzony” a „nie mający początku”: Określenie „jednorodzony” (μονογενὴς) oznacza „jedyny w swoim rodzaju”, „jedyny zrodzony”. Jeśli Jezus jest „jednorodzonym bogiem”, to z definicji ma początek swojego istnienia jako zrodzony. Prawdziwy, Wszechmocny Bóg, Jehowa, jest Bogiem, który nie ma początku ani końca – jest wieczny i niezrodzony. Zatem, jeśli Jezus jest „jednorodzonym bogiem”, nie może być tym samym Wszechmocnym Bogiem, u którego był na początku, ponieważ Wszechmocny Bóg nie jest w żaden sposób „rodzony” ani „jednorodzony”. To rozróżnienie podkreśla, że Jezus, choć boski w swej naturze, swoją boskość zawdzięcza Ojcu, który jest jej źródłem.
  2. Brak rodzajnika przed „θεὸς”: Podobnie jak w Jana 1:1, w wyrażeniu „μονογενὴς θεὸς” słowo „θεὸς” (bóg) występuje bez rodzajnika określonego. Wzmacnia to argument, że odnosi się do jakości („boski”, „bóg”), a nie do tożsamości z Wszechmocnym Bogiem. Jezus jest jedynym w swoim rodzaju, zrodzonym bytem o boskiej naturze.

  3. Jednorodzony bóg. Komentarz w PNŚ do tego wersetu: Jan ma tu na myśli Słowo, czyli „Jezusa Chrystusa”, którego wcześniej nazwał „bogiem” (Jn 1:1, 17). W innych fragmentach pisze o Jezusie jako o jednorodzonym Synu Boga (Jn 1:14; 3:16). W tym wersecie nazywa go „jednorodzonym bogiem” — termin ten podkreśla wyjątkową pozycję Jezusa w zamierzeniu Bożym. Rzeczywiście można go nazwać „bogiem”, bo jest to zgodne ze znaczeniem, w jakim słowo to występuje w Biblii. Ten tytuł odnosi się w niej zazwyczaj do kogoś potężnego i użyto go nawet w stosunku do ludzi (Ps 82:6; zob. komentarze do Jn 1:1; 10:34). Jezus jest „bogiem”, czyli kimś potężnym, bo od swojego Ojca, wszechmocnego Boga, otrzymał moc i władzę (Mt 28:18; 1Ko 8:6; Heb 1:2). Ponieważ jako jedyny został stworzony bezpośrednio przez Boga i jest jedynym, poprzez którego wszystko „zaczęło istnieć” (Jn 1:3), pasuje do niego określenie „jednorodzony bóg”. Wskazuje ono, że Jezus zajmuje wyjątkową pozycję — przewyższa chwałą i rangą innych duchowych synów Jehowy. W części przekładów Biblii słowa te oddano jako „jednorodzony Syn”, co jest odzwierciedleniem treści niektórych manuskryptów. Ale najstarsze i najbardziej wiarygodne manuskrypty zawierają wersję „jednorodzony bóg” (z gr. rodzajnikiem lub bez).

    U boku Ojca: Lub „u piersi Ojca”. Dosł. „na łonie Ojca”. To sformułowanie wskazuje na uprzywilejowaną pozycję i zażyłość. Jest to figura stylistyczna, która prawdopodobnie wywodzi się ze zwyczaju półleżenia podczas posiłków: miejsca zajmowano na sofach w sposób umożliwiający opieranie się o pierś bliskiego przyjaciela (Jn 13:23-25). Jezus jest tu więc przedstawiony jako najbliższy przyjaciel Jehowy — mógł dokładniej i obszerniej niż ktokolwiek inny wyjaśnić, jaki jest Bóg (Mt 11:27).

To tłumaczenie jest spójne z antytrynitarnym poglądem, że Jezus jest Synem Bożym, zrodzonym przez Boga, a nie współwiecznym i współrównym Wszechmocnemu Ojcu.

Jana 20:28 – „Pan mój i Bóg mój!”

W Jana 20:28, gdy Tomasz widzi zmartwychwstałego Jezusa, wykrzykuje: „Pan mój i Bóg mój!” (PNŚ). Grecki tekst to: „ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου” (ho Kyrios mou kai ho Theos mou).

Tutaj słowo „Θεός” (Theos) posiada rodzajnik określony „ὁ” (ho) i jest tłumaczone jako „Bóg” (z dużej litery). Czy to jest sprzeczność? Z antytrynitarnej perspektywy, nie.

  1. Kontekst emocjonalny: Wykrzyknienie Tomasza jest wyrazem głębokiego szoku, podziwu i uznania dla Jezusa po Jego zmartwychwstaniu. Tomasz, który wcześniej wątpił, nagle staje w obliczu niewiarygodnej rzeczywistości. Jego słowa są potężnym wyrazem wiary w boską moc, która objawiła się w Jezusie.
  2. Jezus jako „Bóg” w sensie autorytetu i pozycji: W Biblii słowo „Bóg” (z dużej litery, z rodzajnikiem) może odnosić się do Jehowy, ale może także być używane w odniesieniu do kogoś, kto pełni funkcję Boga lub ma boski autorytet jako Jego przedstawiciel. Jezus jest „Bogiem” w sensie posiadania boskiej mocy i autorytetu, które otrzymał od Ojca (Jana 5:22-23, Mateusza 28:18). Jest On potężnym Bogiem, ale nie Wszechmocnym Bogiem.
  3. Jezus jako „Bóg” dla Tomasza: Tomasz mógł uznać Jezusa za „Boga” w sensie Jego wyjątkowej pozycji jako Zbawiciela i Syna Bożego, który objawił moc Wszechmocnego Boga. To niekoniecznie oznacza, że Tomasz nagle uznał Jezusa za tożsamego z Ojcem, Jehową. W całej Ewangelii Jana Jezus konsekwentnie wskazuje na Ojca jako „jedynego prawdziwego Boga” (Jana 17:3).
  4. Brak zaprzeczenia monoteizmowi: Interpretacja ta nie zaprzecza biblijnemu monoteizmowi. Jezus jest potężnym „Bogiem” (z dużej litery), ale Jego boskość jest pochodna od Ojca, który jest jedynym Wszechmocnym Bogiem.
  5. Mój Pan i mój Bóg! Komentarz z PNŚ do tego wersetu: Dosł. „Pan mój i Bóg [ho theòs] mój!”. Zdaniem niektórych uczonych były to słowa zdumienia wypowiedziane do Jezusa, ale tak naprawdę skierowane do Boga, jego Ojca. Według innych konstrukcja grecka wskazuje na to, że słowa te były skierowane do Jezusa. Ale nawet jeśli tak było, wyrażenie „mój Pan i mój Bóg” można zrozumieć dopiero wtedy, kiedy weźmie się pod uwagę treść całej Biblii. Jezus już wcześniej przekazał uczniom wiadomość: „Idę do Ojca swojego i Ojca waszego, do Boga swojego i Boga waszego”. Dlatego nie ma powodu, żeby przypuszczać, że Tomasz uważał go za Boga Wszechmocnego (zob. komentarz do Jn 20:17). Tomasz wcześniej słyszał, jak Jezus modli się do swojego Ojca i nazywa Go „jedynym prawdziwym Bogiem” (Jn 17:1-3). Mógł więc powiedzieć do Jezusa „mój Bóg” z następujących powodów: Uważał go za „boga”, ale nie Boga Wszechmocnego (zob. komentarz do Jn 1:1). Mógł też zwrócić się do Jezusa w podobny sposób, jak słudzy Boga zwracali się do Jego anielskich posłańców, o czym można przeczytać w Pismach Hebrajskich. Tomasz zapewne znał zarówno sprawozdania o osobach, które rozmawiały z aniołami, jak gdyby miały do czynienia z Jehową Bogiem, jak i relacje pisarzy biblijnych, którzy w podobny sposób przedstawiali takie sytuacje (por. Rdz 16:7-11, 13; 18:1-5, 22-33; 32:24-30; Sdz 6:11-15; 13:20-22). Tak więc Tomasz mógł nazwać Jezusa ‛swoim Bogiem’ właśnie w tym sensie — uznał, że jest on przedstawicielem i rzecznikiem prawdziwego Boga.

    Niektórzy argumentują, że w tekście greckim przed słowami oznaczającymi „pan” oraz „bóg” występuje rodzajnik, co ich zdaniem wskazuje, że odnoszą się one do Boga Wszechmocnego. Jednak w tym kontekście użycie rodzajnika może po prostu wynikać z greckiej gramatyki. W języku greckim rzeczownik w mianowniku poprzedzony rodzajnikiem czasami pełni funkcję wołacza. Przykłady można znaleźć w Łk 12:32, Kol 3:18 do 4:1, 1Pt 3:7. Tak więc występowanie rodzajnika w tym miejscu nie odgrywa decydującej roli w zrozumieniu, co Tomasz miał na myśli.

Wysłannicy Boży (aniołowie) nazwani „bogami”

Biblia używa słowa „bóg” (lub „bogowie”) w odniesieniu do istot, które nie są Wszechmocnym Bogiem, ale pełnią ważne funkcje lub posiadają znaczną władzę. Aniołowie, jako potężni wysłannicy Boży, są przykładem takich bytów.

  • Psalm 8:5 (lub 8:6 w niektórych tłumaczeniach): „Uczyniłeś go niewiele mniejszym od bogów (lub ‚istot boskich’, ‚aniołów’ w innych tłumaczeniach) i chwałą oraz dostojeństwem go ukoronowałeś.” (PNŚ). Grecka Septuaginta (LXX) ma tutaj „ἀγγέλους” (angelous – aniołów), ale hebrajski tekst używa „אֱלֹהִים” (elohim), które może oznaczać „bogowie”, „istoty boskie” lub „Bóg”. Fakt, że ludzie są uczynieni „niewiele mniejszymi” od tych „bogów”, sugeruje, że ci „bogowie” to potężne, ale stworzone istoty – aniołowie.
  • Psalm 82:1, 6: „Bóg (Elohim) stoi w zgromadzeniu bogów (elohim); pośród bogów (elohim) sądzi… Ja rzekłem: Jesteście bogami (elohim) i wszyscy jesteście synami Najwyższego.” W tym kontekście „bogami” są nazwani ludzcy sędziowie lub władcy, którzy reprezentują Boga na ziemi.
  • Anioł Jehowy w gorejącym krzewie (Wyjścia 3:2-6; Dzieje Apostolskie 7:30, 38): Ten przykład jest szczególnie wymowny. W Księdze Wyjścia 3:2 czytamy, że „anioł Jehowy ukazał mu się w płomieniu ognia z pośrodka krzewu ciernistego”. Jednak w wersetach 4-6 ten sam byt mówi: „Ja jestem Bogiem twojego ojca, Bogiem Abrahama, Bogiem Izaaka i Bogiem Jakuba”. Stephen, w Dziejach Apostolskich 7:30 i 38, również odnosi się do tego, który przemawiał do Mojżesza w krzewie, jako do „anioła”. To pokazuje, że anioł, będąc przedstawicielem Jehowy, mógł przemawiać w Jego imieniu, a nawet być nazwany „Bogiem”, ponieważ reprezentował samego Wszechmocnego Boga. To wzmacnia argument, że termin „bóg” (θεὸς) może być używany w odniesieniu do potężnych istot, które są Jego przedstawicielami lub mają boską naturę (jak Jezus), ale nie są tożsame z Nim. Wysłannicy Boży, tacy jak aniołowie, są „bogami” w sensie posiadania boskiej władzy lub natury, ale nie są Wszechmocnym Stwórcą. To wzmacnia argument, że Jezus w Jana 1:1 jest „bogiem” w sensie jego boskiej natury i pozycji, ale nie jest Wszechmocnym Bogiem.

Porównanie greckiego tekstu i wybranych polskich przekładów Ewangelii Jana 1:1, 1:18 i 20:28

Werset Tekst grecki PNŚ Biblia Tysiąclecia Biblia Warszawska Uwspółcześniona BG Biblia Ekumeniczna PEIB
Jan 1:1 καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος bogiem było Słowo Bogiem było Słowo Bogiem było Słowo Bogiem było Słowo Bogiem było Słowo Bogiem było Słowo
Jan 1:18 μονογενὴς θεὸς / ὁ μονογενὴς υἱός jednorodzony bóg Jednorodzony Syn Jednorodzony Syn Jednorodzony Syn Jednorodzony Bóg Jednorodzony Bóg
Jan 20:28 ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου Pan mój i Bóg mój Pan mój i Bóg mój Pan mój i Bóg mój Pan mój i Bóg mój Pan mój i Bóg mój Pan mój i Bóg mój

W wersecie Jana 1:1 wszystkie przedstawione przekłady oddają grecki zwrot „καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος” jako „Bogiem było Słowo”, z tym że Przekład Nowego Świata (PNŚ) jako jedyny stosuje małą literę – „bogiem” – podkreślając, że chodzi o jakość (boską naturę), a nie tożsamość z Bogiem Ojcem. Ten niuans wynika z braku rodzajnika przy słowie „θεός”.

W Jana 1:18 zauważalna jest istotna różnica wariantów tekstualnych. PNŚ, Biblia Ekumeniczna i PEIB oddają grecki wariant „μονογενὴς θεὸς” jako „Jednorodzony Bóg”, co sugeruje pochodność i wyjątkową boskość Jezusa, ale nie jego tożsamość z Ojcem. Pozostałe przekłady (BT, BW, UBG) używają „Jednorodzony Syn” (ὁ μονογενὴς υἱός), podążając za odmienną tradycją manuskryptalną, reprezentowaną m.in. przez Kodeks Aleksandryjski.

W Jana 20:28 wszystkie tłumaczenia zgadzają się dosłownie z greckim tekstem „ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου” – „Pan mój i Bóg mój”. Różnice pojawiają się dopiero w interpretacji chrystologicznej – czy Tomasz uznaje Jezusa za Boga w sensie absolutnym, czy używa tych słów w kontekście jego wywyższenia i autorytetu nadanego przez Ojca (por. Jana 17:3).

Zestawienie wybranych starożytnych manuskryptów z tekstem greckim i przekładami Jana 1:1, 1:18 i 20:28

Werset Manuskrypt Tekst grecki Tłumaczenie Obraz
Jan 1:1 Sinaiticus (א) καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος bogiem było Słowo Zobacz
Vaticanus (B) καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος bogiem było Słowo Zobacz
Alexandrinus (A) καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος bogiem było Słowo Zobacz
Jan 1:18 Sinaiticus (א) μονογενὴς θεὸς jednorodzony bóg Zobacz
Vaticanus (B) μονογενὴς θεὸς jednorodzony bóg Zobacz
Alexandrinus (A) ὁ μονογενὴς υἱός jednorodzony Syn Zobacz
Jan 20:28 Sinaiticus (א) ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου Pan mój i Bóg mój Zobacz

We wszystkich trzech wersetach kluczowym terminem jest θεός (Bóg) – lecz jego forma, występowanie rodzajnika oraz pozycja składniowa mają ogromne znaczenie interpretacyjne:

  • Jan 1:1 – brak rodzajnika przed „θεὸς” („θεὸς ἦν ὁ λόγος”): sugeruje określenie jakościowe („boski”), a nie tożsamość z Ojcem. To uzasadnia tłumaczenie: „bogiem było Słowo” (PNŚ).

  • Jan 1:18:

    • Wariant „μονογενὴς θεὸς” („jednorodzony bóg”) — obecny w Kodeksach B i א — wzmacnia interpretację, że Jezus ma boską naturę pochodną od Ojca, nie będąc Nim samym.

    • Wariant alternatywny „ὁ μονογενὴς υἱός” („jednorodzony Syn”) — obecny w Kodeksie Aleksandryjskim (A) oraz wielu późniejszych manuskryptach — podkreśla synowską relację, lecz nie zawiera słowa „Bóg”. To sprzyja klasycznej chrystologii „Syn Ojca”, ale bez bezpośredniego nazywania Jezusa „bogiem” w tym wersecie.

  • Jan 20:28 – forma z pełnymi rodzajnikami: „ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου” („Pan mój i Bóg mój”) – wyznanie Tomasza. Interpretacja zależy od szerszego kontekstu chrystologii Jana (por. Jana 17:3), w której Jezus konsekwentnie wskazuje na Ojca jako jedynego prawdziwego Boga.

Podsumowanie

We wszystkich trzech wersetach kluczowym terminem jest θεός (Bóg) – lecz jego forma, występowanie rodzajnika i miejsce w zdaniu mają ogromne znaczenie interpretacyjne:

  • Jan 1:1 – brak rodzajnika przed „θεὸς” → wskazuje na jakość („boski”), a nie tożsamość z Ojcem.
  • Jan 1:18 – w Kodeksach B i א występuje „μονογενὴς θεὸς” („jednorodzony bóg”), w Kodeksie A: „ὁ μονογενὴς υἱός” („jednorodzony Syn”).
  • Jan 20:28 – pełna forma z rodzajnikami: „ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου” – wyznanie Tomasza, ale w kontekście Jana 17:3 niekoniecznie zrównane z Ojcem.